Kanta hau Soraluze eta inguruko herrietan oso zabaldua egon zen garai batean, batez ere Deba arroaren erdi aldean eta ondoan dauden Durangaldeko herrietan. Herriaren arabera kantaren doinua eta letra zertxo bait alda daiteke, baina denek inguru hauetako euskalkia erabiltzen dute, honela, esan daiteke bertako kanta dela.

Letrak, baserri inguruko egunerokotasunarekin lotura duen pasarte bat deskribatzen du; behin, aitxitxak eta amamak aizkora mendian galdu ondoren eduki zuten liskarrarena hain zuzen.

Aitxaitxa ta amama
juan ziran mendira
aizkoria galduta
hasarretu ziran / asarratu dira

Aitxaitxak amamari
kopetatik tira
amamak aitxaitxari
belarritxik / praketatik tira

Kopla hauek, XIX. mendean egin zituen Soraluzen bizi zen Zumarragako jostun batek, hori da gipuzkeraz idatzita egotearen arrazoia. Jostun hau oso trebea omen zen bertso eta koplak egiten. Kasu honetan, Amillategi eta Marixak Errekalden denda berria jarri zutenekoa kontatzen du bertso bidez eta orduko merkataritzaren nondik norakoak ere azaltzen ditu.

Kanta, Fernando Alberdi-k,  Margari Azkarate Ganuza Soraluzetarrari jasotakoa a da 1972. Urtean.

Errekaldera etorri dira
aurten dendari berrixak,
zeintzuk diraden
esango dizut:
Amillatei ta Marixa.

Baba beltza eta zurixa,
koipiakin urdeixa,
Marixa beti
bentanan dago
dirudixala arraixa.

Txurruka ballian
egin omen dute
komestiblien kontrata
ta Asaliatik ekartzeko
suburdin truke patata.

Tenporale txarrak
Egiten baditu
pasatzeko estratak,
Meteri Narruk
egingo ditu aproposeko abarkak

Umeei kantatzeko jolas kantua da, hitz jokoak erabiltzen ditu errima egiteko, baina letrak ez du zentzu argirik, fonetikarekin jolasten du gehienbat.

Eibarko Kantutegian ere azaltzen da, baina beste musika batekin eta letraren hainbat aldaerarekin. Oskarbi taldeak ere grabatu zuen 1970 urtean; letra antzekoa du baina doinua oso desberdina da.

Atxia Motxia Perolin pan 
nere semia errotan 
errotara nindoiala 
topatu neban eulixa 
etara notsan begixa 
errota txikia klin klan

Abesti hau, benetako jingle-a da, hau da, telebistako iragarkietan erabiltzen den abesti motza, jendeari produktua saltzeko erabiltzen dena. Garai batean, oso arrunta zen kalean zehar zebiltzan saltzaileek, kantak erabiltzea saltzen zutena aditzera emateko.

XX mendeko aurreko urteetan, orain dela ia 100 bat urte, Elgeta errekadistak abesten omen zuen kopla, bere zerbitzuak aditzera emateko eta prezioak ezagutarazteko. Gainera, sei maleta eramateagatik bost zentimoko deskontua egiten zuen.

Bertan azaltzen diren hainbat hitzek, orduko diruari erreferentzia egiten diote:

• Txikita: Txakur txikia, pezeta baten bost zentimo.
• Perrua. Txakur handia, pezeta baten hamar zentimo.
• Erriala: Erreala, pezeta baten hogeita bost zentimo.

El que tenga una maleta 
que me traiga a mí 
Txikitan bat, perruan bi, 
errialian dozena erdi 
Elgeta errekadistiari

Abesti hau, Resurrección María de Azkuek jaso zuen Soraluzen, eta Cancionero Popular Vascon-ean argitaratu zuen beste hiru abestirekin batera. Nik baditut iru tatxa abestia, Isabel Kerejetari hartu zion; baita beste bi ere: Asko lagunengandik eta Jesus yaio zan. Isabel Kerejeta Irunekoa zen, baina Soraluzen hogeita bost urte pasatxo eginda zituen Azkuerekin egon zenerako.

Azkuek berak aitortzen du, Soraluzeko euskarak kutsatu zuela: “iru tatxa” esaten zuen, “iru makur” beharrean. Horrenbeste urte Soraluzen pasatzeak “bearrik” eta “asko nuke” itsatsi zizkion, “lanik” eta “aski nuke”-ren ordez. Agian horregatik abestia jasotzerakoan, Azkuek izenburua garbitu zuen: “nik baditut iru makur” jarri zion.

Nik baditut iru tatxa, 
asko nuke bat ere: 
ardoedale, jokulari, 
ez egin nai bearrik. 
Ni artzen nauen dama gaixoak 
errukarria bear dik. 
Astan purrutan ustan Maria 
a zer etxe saria!

Aita Donostiak (José Gonzalo Zulaica) 1922 urtean, Cancionero Vasco argitaratu zuen, bertan Soraluzen jasotako lau abesti agertzen ziren.

Peru, ekarzazu Fermina Trebiñori entzun zion, 1919ko urriak 13an, baita Iru errege datoz ere.

Peru, ekarzazu txorta bat egur, 
Aur au otzak ill ezteizen xito naiz bildur. 
Ezta aur otzak ilgo, Birjiña Maria, 
Zergatikan beragan dauka dibinidadia. 
Portalian sartu eta aurra au ekustian 
Tristurak nituan, baña juan zizaiztan.

Kanta hau, koplak behintzat, Soraluzekoak dira, baina doinua ez. Garai batean, sokamuturrak Kalebarren eta Santa Ana kaleak hartzen zituen, eta zezenak komentu ondoan gordetzen ziren. Hortik datoz letran azaltzen diren herriko tokien pasarteak; “arkupetik”  eta “Santa Ana kaletik”.

Doinuak ez du herriko jatorria, Idiarena Donostian sortu zen, garai baten oso zabaldua izan zen herrikoi bihurtu arte.

Zezena dator arkupetik, 
sua dariola adarretik, 
jea,jea, Santana kaletik! 

Zezena dator arkupetik, 
sua dariola adarretik, 
jea,jea, Santana kaletik! 

LALALALA

Jea, jea, zezenak dira

Bel-beltzak dira, 
adar zorrotza, 
bustana motza. 

Arrapatzen bazaitu, 
arrapatzen bazaitu, 

jo ta bertan ilko zaitu! 
jo ta bertan ilko zaitu!